به نقل از «مهر»

مشکل بلشویک‌ها با شاعر شیرازی/ هر روز، روز سعدی است

تاریخ انتشار: ۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۴۸۴۲۶۷۵

به گزارش خبرگزاری مهر، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به مناسبت فرارسیدن روز بزرگداشت سعدی شیرازی، مراسم بزرگداشت این شاعر پرآوازه ایرانی را چهارشنبه ۳۱ فروردین ماه ۱۴۰۱ با همکاری سفارت ایران در تاجیکستان در فضای مجازی برگزار کرد.

در این برنامه حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، محمد تقی صابری سفیر فوق العاده و نماینده تام‌الاختیار جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، اصغر دادبه استاد دانشگاه علامه طباطبایی، شریف مراد اسرافیل‌نیا استاد دانشگاه آموزگاری تاجیکستان، مهدی محبتی استاد ادبیات دانشگاه زنجان، سید نجمی حسن زیدی دانشیار دانشکده دولتی آموزشی کراچی پاکستان، غالیه قنبربکوا استادیار بخش ایرانشناسی دانشکده شرق‌شناسی دانشگاه ملی قزاقی فارابی، عابد شکورزاده نویسنده و سعدی پژوه تاجیکی و آرتیق قادراف هنرمند و مجری سرشناس تاجیک سخنرانی کردند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در پایان این برنامه نیز، آرتیق قادراف هنرمند و مجری سرشناس با دکلمه ابیاتی از اشعار سعدی شیرازی یاد و نام این شاعر و عارف بلندمرتبه ایرانی را گرامی داشت.

گزیده‌ای از سخنرانی استادان حاضر در این برنامه را می‌خوانید.

بلخاری: سعدی؛ استاد مسلم سخن است

نخست روز اول اردیبهشت را گرامی می‌دارم که در تقویم ملی ما ایرانیان روز بزرگداشت استاد سخن، شیخ اجل، ابومحمد مشرف الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف مشهور و مشتهر به سعدی شیرازی است. به روح بلند این شاعر بلند مرتبه ایرانی سلام و درود الهی می‌فرستم و از خداوند متعال خواستارم روح بزرگ و عزیز ایشان را با روح اولیا و علما محشور، قرین و مأنوس بفرماید.

پیش از آنکه نکاتی در باب مقام و شأن سعدی عرض کنم، ابیاتی را از او در وصف حضرت امیرالمونین (ع) قرائت می‌کنم؛ چرا که فردا نوزدهمین روز ماه مبارک رمضان و روز ضربت خوردن امیرمومنان (ع) است. سعدی می‌گوید:

کس را چه زور و زهره که وصف علی کند

جبار در مناقب او گفته هل اتی (اشاره به سوره قرآن کریم)

زورآزمای قلعه خیبر که بند او

در یکدگر شکست ببازوی لافتی

مردی که در مصاف زره پیش بسته بود تا

پیش دشمنان ندهد پشت بر غزا

شیر خدای و صفدر میدان و بحر جود

جانبخش در نماز و جهانسوز در وغا

دیباچه مروت و سلطان معرفت

لشکرکش فتوت و سردار اتقیا

فردا که هر کسی بشفیعی زنند دست

مائیم و دست و دامن معصوم مرتضی

پیغمبر آفتاب منیرست در جهان

وینان ستارگان بزرگند و مقتدا

یا رب بنسل طاهر اولاد فاطمه

یا رب بخون پاک شهیدان کربلا

یا رب بصدق سینه پیران راستگوی

یا رب به آب دیده مردان آشنا

دل‌های خسته را بکرم مرهمی فرست

ای نام اعظمت در گنجینه شفا

یکی از دلایل اشتهار وسیع جناب سعدی در عرصه ادبیات فارسی و در عرصه فرهنگ ایرانی به ویژه فرهنگ عامه، زبان بسیار شیرین، نغز و ساده او است. بر خلاف آثار دیگر که به تکلف و تنوع سخن یا بسیار طولانی سخن گفته‌اند یا چنان پیچیده که مردمان امکان ایجاد نسبت و ارتباط با آن مطالب و معانی را نداشتند. جناب سعدی، عمیق‌ترین و ژرف‌ترین حقایق عرفانی و به ویژه اخلاقی را به زبان بسیار ساده و شیرین بیان کرده است.

این که ابن بطوطه ذکر می‌کند که مثلاً در دریای چین ملاحان شنیده شعر سعدی را می‌خوانند یا در اطراف و اکناف ایران اسلامی، اشتهار وسیع او جریان داشته است؛ به ویژه در میان مردم کوچه و بازار، اشعار و حکایت‌ها و روایت‌های او زبان به زبان می شده است؛ یکی به دلیل قصر کلام اوست، یعنی کلام دارای اختصار و دوم به دلیل شیرینی و جذابیت. یعنی علاوه بر عظمت معنا، دو صفت اختصار و زیبایی را هم دارد. این دو در حقیقت از جمله علل محبوبیت فوق العاده شیخ اجل در پهنه ادبیات و فرهنگ ایرانی است. تصور می‌کنم این را به نحوی از قرآن گرفته است. چون بنا بر روایاتی که در زندگی سعدی وجود دارد، او چیزی در حدود ۲۵-۳۰ سال، در بغداد زیسته و بغداد در قرن هفتم مهم‌ترین شهر علم یا مهم‌ترین مرجع و مخزن دانش‌ها و علوم در تمدن اسلامی بوده است. نمونه بارز آن وجود بسیار جدی مدارس نظامیه است.او مدت طولانی ای را در آن شهر به تحصیل علم و فقه و فضیلت پرداخته است. در محضر شیخ شهاب الدین سهروردی (ابوحفص) تلمذ کرده و در دو-سه قسمت از کلیات خود نیز از او نام برده است.

علم کلام و فقه و حتی ورود به غوامض فلسفی را به صورت مسلط و به صورت غالب طی کرده و با برجسته‌ترین سطوح علمی و موضوعات علمی در آن روزگاران تمدن اسلامی آشنا شده است. فلذا وقتی تقریباً در حول و حوش سال ۶۵۵ هجری قمری به شیراز باز می‌گردد یک کوه استوار از تجربه، علم، عرفان، اخلاق، فقه، کلام و دیگر علوم رایج در تمدن اسلامی است. و آن کس که به این عقبه قدرتمندِ نظری تکیه بزند و در عین حال شیرین سخن و فوق العاده بهره مند از قریحه ذوق و شیدایی باشد، می‌تواند گلستان و بوستان را تولید کند. زیرا ظهور و زیبایی هم در فرم است و هم در معنا.

کسانی می‌توانند مروج و منتشر کننده زیبایی باشند که هم از یک سو نسبت وسیع و وثیقی با حضرت معنا داشته باشند و از سوی دیگر دیگر زبانی شیرین، بیانی زیبا و ذوقی زیبا و زیبا پرداز که بتوانند با تلفیق این دو، آثاری جاودان و ماندگار بیافرینند و «سعدی» بهرمند از هر دو صفت بود! تحصیلش در بغداد و آن زبان شیرینش، این جایگاه و مکانت عظیم را به او در پهنه فرهنگ ایران زمین داد.

من تصور می‌کنم این ترجمه معنا به زبانی شیرین درحوزه اخلاق؛ در اینجا بحثی وجود دارد که من به آن ورود نمی‌کنم این که در آثار سعدی با گرایش عرفانی رو به رو هستیم یا گرایشات اخلاقی! که قطعاً دومی است. و البته در تمدن ما یک نسبت ذاتی میان اخلاق و عرفان وجود دارد. ولذا شاید اصل بحث مبنی بر این که ما نگره عرفانی را تمیز دهیم از نگره اخلاقی، درست نباشد زیرا محال است کسی در عرصه طریقت به کمال رسد مگر اینکه متخلق به اخلاق الهی باشد. اخلاق بستر و زمینه به ظهور و به بار نشستن عرفان است. بنابراین نسبت ذاتی دارند و امکان فصل اینها وجود ندارد. ولی چون وارد قلمرو شطحیات نمی‌شود، وارد قلمرویی که عرفا در آن شهود می‌کنند، نمی‌شود و بیشتر به دنبال اخلاق علمی و اخلاق نظری است و مهم‌تر بیان اینها برای عامه است؛ فلذا ما می‌گوئیم بیشتر در حوزه اخلاق این معانی را به بیانی شیوا ارائه کرده است. من تصور می‌کنم این منش او در مختصر بیان کردن و زیبا بیان کردن متاثراز فرهنگ حاکم بر قرآن است. چون به هرحال او در دل این تمدن، معنا و مباحثی که در نظامیه تدریس می شده رشد کرده و در حقیقت ارادت او را به حضرت قرآن بر همگان روشن است. قرآن هم زبان شیرین، ساده و شیوا و موزونی دارد و خداوند از برای این که مطلبی را روشن کند به تصریح خود حضرت قرآن ابایی ندارد که حتی به پشه‌ای مثال بزند. اصولاً معنا در بطن خود ساده است، زیبا در بطن خود ساده است و استادان مسلم سخن، استادانی هستند که عالی‌ترین معانی را در ساده‌ترین فرم و زیباترین فرم ارائه می‌دهند. حافظ را ببینید! یکی از پیچیده‌ترین و عمیق‌ترین مباحث عرفانی را ساده بازگو می‌کند:

در خلاف آمد عادت بطلب کام که من

کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم

لطفاً جدی بگیرید این معنا را که معنا در ذات خود، هم ساده و هم زیبا است. جمع این دو است که حافظ، سعدی و مولانا می‌سازد. مغلق گویی شاید بیان گر ژرف ناکی معنا در جان برخی باشد اما امکان ارتباط با عامه را ندارد. امکان تحقق این آیه شریفه قرآن را ندارد که: «رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی * وَیسِّرْ لِی أَمْرِی * وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی* یفْقَهُواْ قَوْلِی» انشراح صدرم بده، کار را برایم آسان کن، عقده‌های زبانم را بگشا تا مردم بفهمند حرفم را.

من تصور می‌کنم سعدی در متن چنین ادبیاتی، چنین سبکی را در بیان معنا برگزیده و می‌دانیم به این دلیل چقدر در جامعه ایرانی و بشری محبوب شده است.

مثالی در این باب عرض کنم و بعد بحثم را خاتمه می‌دهم. جناب سعدی در باب دوم بوستان حکایتی دارد؛ من این حکایت را عرض می‌کنم و سپس معنای عرفانی آن را بازگو می‌کنم:

مرا شیخ دانای مرشد شهاب (این دقیقاً همان ابوحفص شهاب الدین سهروردی ملقب به شیخ الاسلام است)

دو اندرز فرمورد بر روی آب (و این بر روی آب را باید به جناب جامی در نفحات الانس روایتی کرده که سعدی به صحبت شهاب الدین سهروردی رسیده و با وی در یک کشتی سفر دریا کرده است. آیا واقعاً چنین سفری بوده است یا نه! چون شیخ شهاب الدین بسیار اهل سفر به ویژه سفر مکه با مریدان و شاگردان بوده است. زیرا شیخ و الشیوخ بغداد بوده و جایگاه مهمی داشته است. یا واقعاً در چنین سفرهایی سعدی با او همراه بوده یا مثلاً برای تکمیل قافیه آمده است)

یکی آن که در جمع بدبین مباش

دوم آن که در نفس خودبین مباش

شنیدمکه بگریستی شیخ زار

چو برخواندی آیات اصحاب نار (بنابر روایات عرفانی بایزید بسطامی وقتی قرآن می خوانده و به آیات اصحاب نار می رسیده، اشکش سرازیر می شده است)

شبی دائم از هول دوزخ نخفت (عرفا نسبت مصادیق و معانی نسبتی بی واسطه دارند و انگار در هنگام خواندن این آیات خود عذاب می بیند و از حول و وحشت این عذاب، بایزید خوابش نمی‌برد)

به گوش آمدم صبح گاهی که گفت

شبی دائم از حول حوق دوزخ نخفت

به گوش آمدم صبح گاهی که گفت

چه بودی که دوزخ ز من پرشدی

مگر دیگران را رهایی بدی (رو می‌کند به سمت حضرت حق و می‌گوید چه می‌شد که من در دوزخ قرار می‌گرفتم و بنا به این قرار گرفتن دیگران مصون و ایمن از ورود به آتش دوزخ می‌ماندند تا این رنج عظیم و جاودان را تحمل نکنند)

کسی گوی دولت ز میدان ربود

که در بند آسایش خلق بود (این فوق العاده مهم است، الخلق عیال الله. مردم عیال حضرت حق هستند و چه قدر خدمت به خلق و به ویژه آسایش خلق مهم است) جناب سعدی این نکته را در باب دوم بوستان می‌آورد.

این به نظر می‌رسد دقیقاً زبان شعری و شیوا بخشیدن به یکی از لطیف‌ترین لمعات عرفانی است که در کشف المحجوب یا در کتاب شطحیات الصوفیه به نقل از بایزید ذکر شده است که بایزید در یک مناجاتی به سمت حضرت حق روی می‌کند و می‌گوید: «خدایا اگر در سابق علم تو مشیت الهی تو رفته است که کسی از خلق خویش را به آتش عذاب دهی مرا در آنجا چندان بزرگ گردانی که با وجود من، دوزخف هیچ کس دیگر را در بر نتوان گرفتن»

مشاهده کنید که یک لطیفه روحانی و عرفانی چگونه در زبان سعدی شیرین و خوش بر جان مخاطب می‌نشیند. بایزید می‌گوید خدایا مرا چنان بزرگ گردان که جسمم تمامی دوزخ را فرا گیرد و اگر تو بخواهی دوزخ را از خلق و کسانی که گناه کرده اند پر کنی، جایی برای حضور آنان نباشد؛ من دردکش و بلاکش خلق تو باشم. یا حق.»

این زبان بوستان و گلستان وحکایت های شیرین و فوق العاده به تعالی معنا و زبان در ایران کمک کرد. و سعدی استاد بی رقیب، پادشاه سخن، سلطان سخن این مرز و بوم گردید.

در پایان اجازه دهید با ابیاتی از غزلیات سعدی، شیخ اجل، کلام امروز را به پایان ببرم:

آندوست که من دارم و آن یار که من دانم

شیرین دهنی دارد دور از لب و دندانم

بخت این نکند با من کان شاخ صنوبر را

بنشینم و بنشانم گل بر سرش افشانم

ای روی دلارایت مجموعه زیبایی

مجموع چه غم دارد از من که پریشانم؟

دریاب که نقشی ماند از طرح وجود من

چون یاد تو می‌آرمخود هیچ نمی مانم

با وصل نمی‌پیچم وز هجر نمی‌نالم

حکم آن چه تو فرمائی من بنده فرمانم

ای خوب‌تر از لیلی بیمست که چون مجنون

عشق تو بگرداند در کوه و بیابانم

یک پشت زمین دشمن گر روی بمن آرند

از روی تو بیزارم گر روی بگردانم

حداد عادل: گلستان و بوستان؛ فرهنگ ساز و فرهنگ گسترند

اول اردیبهشت هر سال روز سعدی نامیده شده است. این روز و تاریخ از خود سعدی گرفته شده است؛ چون در گلستان در مصرعی «اول اردیبهشت ماه جلالی» را آورده و در اشعار دیگر خود نیز از اردیبهشت ماه یاد کرده است. اگر کاخ شعر فارسی را به یک بنای بزرگ و باشکوه تشبیه کنیم، این کاخ دارای چند ستون است: یعنی فردوسی، مولوی، نظامی، سعدی، حافظ، صائب و… سعدی یکی از ستون‌های کاخ بلند و باشکوه زبان و ادب فارسی است.

سعدی از جهات مختلف به زبان و ادبیات فارسی خدمت کرده است و گنجینه‌ای از خود به یادگار گذاشته است که مانند شاهنامه فردوسی فناناپذیر است. یعنی مانند یک رودخانه جاری از نسلی به نسل دیگر جریان دارد و محل استفاده فارسی زبانان و غیر فارسی زبانان است. نقش سعدی در زبان و ادب فارسی از جهات مختلف قابل بررسی است. از جهاتی چون: ذوق شاعرانه و قریحه شاعری، فصاحت و بلاغت، شیرین زبانی، دلنشینی سخن - که در غزل عاشقانه دستی بالای همه دست‌ها دارد و در اشعار تعلیمی و اخلاقی مانند آنچه که در بوستان آورده است. همچنین در قصاید خود دارای برجستگی‌های ویژه ای است.

وقتی تاریخ ادبیات فارسی را می‌خوانیم و به سعدی می‌رسیم متوجه می‌شویم که زبان فارسی بعد از سعدی سلیس، شفاف و هموار شده است و پستی و بلندی در آن دیده نمی‌شود و این حاکی از جهش رو به جلویی است که با سعدی در زبان و ادبیات فارسی ایجاد شده است. سعدی با تجربه ارزشمندی که از جهانگردی داشته و با آشنایی با انواع معارف اسلامی یک کتاب جاودانه گلستان تدوین کرده است. این کتاب از زمان سعدی به بعد-یعنی از سال ۶۵۶ قمری تا امروز کتاب درسی برای هر کسی که می‌خواهد فارسی یاد بگیرد، بوده است.

گلستان برای نوآموزان فارسی زبان است مانند شیر مادر برای کودک است لذا کسی که در قدیم گلستان نمی‌خوانده، فارسیدان خوبی نمی‌شده است. البته هنوز هم خواندن گلستان برای کسی که می‌خواهد در زبان فارسی نویسنده و سخنور شود لازم است. سعدی علاوه بر جهات زبانی و ادبی از نظر فرهنگی هم سهم بزرگی در گسترش فرهنگ اسلامی - ایرانی دارد.

هر حکایتی از گلستان شامل یک پند است؛ به قول مرحوم دکتر غلامحسین یوسفی سعدی در بوستان آرمان گراست و در گلستان واقع بین و واقع گرا! اما آفاق بلند معنوی و بایدها و نبایدهای زندگانی را در بوستان بیشتر بیان کرده است.

گلستان و بوستان فرهنگ ساز و فرهنگ گستراند و در حقیقت آثار سعدی به مثابه رسانه‌ای برای انتقال فرهنگ‌اند.

محمدتقی صابری: جامع‌ترین شخصیت تاریخ ادبیات ایران سعدی است

نکوداشت شایسته بزرگمردان عرصه علم و معرفت و تکریم و تجلیل از شاعران و اندیشمندان ایران زمین که هر کدام از آنان چون خورشیدی بر تارک آسمان فرهنگ و علم ادبیات جهان می‌درخشند، افتخاری بس بزرگ برای ما ایرانیان و تاجیکان و همه دوستان معرفت و ادب در تمام اعصار و در همه کشورهای جهان است.

شیخ مصلح الدین سعدی یکی از سخنوران تراز اول شعر و ادب فارسی است و در بین مردمان سه کشور پارسی زبان: ایران، تاجیکستان و افغانستان محبوبیت زیادی دارد و به همین خاطر فارسی زبانان از سعدی به عنوان یک شخصیت بزرگ و برجسته نام می‌برند و قریب به هشتصد سال است که شهرت سخنش به اطراف و اکناف عالم می‌رود و ذکر جمیلش در هر انجمنی به گوش می‌رسد و تا جهان باقی است دردانه‌های پند آموز نظم و نثرش زینت‌بخش روزگار بنی بشر است. لذا تا در شریان انسانیت جوشش میل و عشق به زیبایی جریان دارد، نیاز به کلام عاشقانه این شاعر شیرین کلام وجود دارد.

هفت کشور نمی‌کنند امروز

بی مقالات سعدی انجمنی

سعدی، شاعر توانا، نویسنده ای سترگ، فقیهی متبحر، مفسری چیره‌دست، محدثی مسلط به احادیث، عارفی ژرف اندیش، آرمانگرایی واقع بین و مردم شناسی آگاه به اقوام ایرانی و اسلامی است و در یک کلام جامع‌ترین شخصیت تاریخ ادبیات ایران زمین است.

به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست

عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست

هیچ کس به اندازه سعدی در آموزش زبان فارسی در جهان مؤثر نبوده است. گلستان و همیشه کتاب درسی زبان فارسی بوده و این اثر آن چنان استادانه، شیرین و جذاب تدوین شده است که هر خواننده‌ای را به شوق وا می‌دارد و کمتر زبان دانی وجود دارد که سر سفره سعدی و کتاب گلستان او ننشسته باشد. گلستان سعدی برای پارسی خوان‌ها، پارسی آموزان و همه فارسی زبانان در حکم شیر مادر برای نوزاد است. نثر سعدی نیز رفیع‌ترین قله‌ای است که تاکنون هیچ یک از نویسندگان و ادیبان به پای آن نرسیده‌اند. در این میان تسلط او به دو زبان فارسی و عربی و تبحر او در انواع شعر شامل غزل، قصیده و … در تاریخ ادبیات ایران زمین بی‌نظیر است.

بزرگداشت این شاعر شهیر و معرفی آثار گرانقدر او به دوستداران آثار و مفاخر فرهنگی ایران بزرگ به ویژه از اصحاب شعر و ادب ایرانی و اسلامی اقدامی ارزشمند در راه توسعه، تعمیق، همدلی، همزبانی و همگرایی منطقه‌ای است.

اصغر دادبه: سعدی و راه دور میان درد و بیان

سخن من درباره سعدی زیر عنوان سعدی و راه دور میان درد و بیان است. در این بحث می‌خواهم نشان بدهم که همه کارهای سعدی شاه کارند و دومی شاهکارتر است.

در یکی از غزلیات سعدی می‌خوانیم:

خبرت خراب‌تر کرد جراحت جدایی

چو خیال آب روشن که به تشنگان نمایی

تو چه ارمغانی آری که به دوستان فرستی

چه از این به ارمغانی که تو خویشتن بیایی...

در اینجا به دو اصطلاح مهم، بینندگان و مخاطبان را توجه می‌دهم! اصطلاحی از مقولات عشر، یعنی کمیت و کیفیت! در حقیقت کمیت امری تجربه پذیر و قابل اندازه گیری است و انسان چیزی را بیشتر می‌تواند بداند که قابل اندازه گیری برای او باشد. اما کیفیت عکس کمیت است. مخصوصاً اگر به قول حکم، کیف نفسانی باشد!

احساسات و عواطف که به هیچ روی قابل اندازه گیری نیستند و تبدیل آن‌ها به کمیت نیز بسیار دشوار است، اما بشر به ناگزیر در کار این تبدیل است و از کودکی برای انتقال مفاهیم کوشش می‌کند که کیفیت را به کمیت تبدیل کند! کار علم هم همین است که به شکلی بتواند موضوعات خود را اندازه‌گیری کند و از طریق تجربه حسی موضوع خود را بررسی نماید ابن سینا پیش از مولانا نمونه‌ای از تبدیل کیفیت به کمیت را بیان می‌کند و با بیان داستان کنیزک و شاه تلاش می‌کند از طریق پرسش‌های شفاهی نشان دهد آنچه که کنیزک پنهان کرده چیست! یعنی عشق را! از طریق آن پرسش‌ها به سمرقند می‌رسد! وقتی به سمرقند می‌رسد نبض کنیزک تندتر می‌زند، این ضربان نبض در حقیقت یک امر الهی است که می‌تواند راهنمای حکیم یا پزشک باشد به سوی امر کیفی!

اما کار شاعر و شعر چیست؟ شعر ترجمان چیست؟ گاهی ما گزارشگر ادراکات خودمان هستیم که این امر جنبه علمی پیدا می‌کند. اما گاهی گزارشگر واکنش‌های ادراکی خودمان هستیم، چیز را می‌بینیم و می‌شنویم و احساس می‌کنیم و واکنش نشان می‌دهیم! کار و شاعر در حقیقت گزارش عواطف و احساسات است که امری کاملاً کیفی است و در حقیقت می‌خواهد همه این ها را انتقال دهد و دشواری کار و میزان توفیق یک شاعر در انتقال عواطف و احساسات، پایگاه و جایگاه او را معین می‌کند.

سعدی می‌گوید:

و گر حدیث کنم تندرست را چه خبر

که اندرون جراحت رسیدگان چونست

کسی که با من تجربه مشترکی ندارد، اگر بخواهم درد خودم را به او بگویم متوجه نخواهد شد! بنابراین باید سخن خودم را به کسی بگویم که اهل درد باشد و تجربه مشترک با من داشته باشد، به عبارتی باید همدلی ایجاد شود تا طرف مقابل بتواند پیام مرا درک کند.

یا وقتی می‌گوید:

به زخم خورده حکایت کنم ز دست جراحت

که تندرست ملامت کند چو من بخروشم

یعنی کسی که زخم خورده است، او را درک می‌کند و می فهمد

یا هنگامی که می‌گوید:

تو که گفته ای تأمل نکنم جمال خوبان

بکنی اگر چو سعدی نظری بیازمایی

بیان می‌کند که باید تجربه مشترک با من داشته باشید تا متوجه شوید چه می‌گویم لذا اگر همدلی باشد پیام شعر و شاعر منتقل خواهد شد

کار شاعران است که از طریق واژه‌ها و جمله‌ها درون یا کیفیت را به کمیت تبدیل کند. یعنی سوز آتشِ دل را نمی‌توان بیان کرد اما سوزی که در سخن هست، پیام آور همان سوز است! که همان تبدیل کیفیت از طریق واژه‌هاست به کمیت.

اگر سعدی نبود حافظ نبود. این نقش غیرقابل انکار سعدی است و اگر حافظ نبود باز هم سعدی بود. سعدی و سخن او خیلی روان است و زبان او زبانی است که هیچ آرایه و شگردی برای هدفی در آن نیست. لذا کسی که اندک اهلیتی داشته باشد با شنیدن کلام اوتکان می‌خورد! کسی که می‌خواهد سعدی را بشناسد باید از حافظ به سعدی بازگردد. وقتی به سعدی بازگشت و بیان ظاهراً ساده او را فهم کرد، آن زمان متوجه جایگاه بلند سعدی خواهد شد.

شریف مراد اسرافیل نیا: سعدی و تربیت انسان

شریف مراد اسرافیل‌نیا استاد دانشگاه آموزگاری تاجیکستان: سعدی از شاعران تراز اول تمدن بشری است. او با دو اثر خویش به نام‌های بوستان و گلستان و دیوان‌هایش، به عنوان معلم اخلاق، متفکر، حکیم زندگی و سراینده عشق و زیبایی شناخته‌شده‌است. از آنجا که پند و اندرز، یعنی تربیت انسان با معرفت، محور اساسی آثار سعدی است، او را پدر اخلاق نیز نامیده‌اند. آثار او منبع الهام بزرگترین سخنواران عالم گشته‌است.

مبنای آثار سعدی، آدمیت و تربیت انسان است. از نظر این شاعر، انسان به خودیِ خود انسان نیست، بلکه این آدمیت است که انسان را انسان می‌کند. در دوره معاصر که دوره زوال اخلاق است، نیاز بیشتری به کتاب‌های تربیتی از جمله گلستان و بوستان داریم. این دو کتاب همواره مورد استفاده جامعه علمی و تربیتی بوده‌است. وقتی به مشکلات معنوی و اخلاقی و فرهنگی و سیاسی جامعه امروز خود می‌نگریم، در یک کلام می‌توان گفت که در اخلاق و معنویت و در فرهنگ و سیاست و در بافت جامعه، چقدر جای بوستان و گلستان خالی است.

مهدی محبتی: چهره شاداب شعرِ سعدی

یک جنبه در چهره شاداب شعر سعدی، شکل ذهنی شعر اوست. شکل درونی شعر سعدی، نوعی پنجره گشودن به آفاق است. امروزه بین محتوا و فرم نمی‌توانیم تفاوتی قائل شویم. هر فرم موفقی، محتوای خودش را خلق می‌کند و هر محتوای موفقی، فرم خاص خودش را دارد. از آنجا که شعر سعدی برخاسته از یک جان شکفته است که خیلی اندوه‌های خاص مصیبت‌گرانه ندارد، فرم خاصی پیدا کرده است. سعدی، با فرم خاص شعر خودش، چهارپنجره به روی ما می‌گشاید: پنجره‌ای رو به هستی، پنجره‌ای به طبیعت، پنجره‌ای به جامعه و پنجره دیگری به انسان.

سعدی برخلاف برخی شاعران که پنچره‌ای به درون انسان باز می‌کنند، پنجره‌ها را رو به آفاق می‌گشاید و از طریق آینه‌سازی حیات، طبیعت، جامعه و دیگران، خودمان را به ما نشان می‌دهد.

این پنجره گشودن رو به آفاق، خودبه‌خود برای ما شادی به‌وجود می‌آورد. البته در مواردی هم از صحنه‌های اجتماعی می‌گریزد ولی عنصر غالب آثار او، احساس آزادی است که ما در برخورد با شکل شعری او پیدا می‌کنیم. کلیت اندیشه سعدی، نوعی هماهنگی بین فرم و محتوا در یک زبانی است که این زبان، خودش عنصر رهایی‌بخشی را هم دارد.

ساحت دوم چهره شاداب شعر سعدی آن است که بیشترین انتقادها در ادبیات به سعدی وارد شده و مخالفان زیادی داشته است؛ مثل افراطیونی که تمام معنای شعر و ادبیات را آشوب و حرکت و مسئولیت می‌دانستند، طیف دیگر کسانی بودند که دنبال پیدا کردن تناقض در شعر سعدی بودند. اما با وجود همه انتقادها، شعر سعدی همچنان شاداب و در حال درخشش است و فرم شاداب خود را حفظ کرده‌است.

چه چیزی در شعر سعدی وجود دارد که با این همه حمله، فرم بشاش خودش را حفظ کرده‌است؟ یکی به دلیل ساختار درونی خود شعر (شکل ذهنی) و دیگری قدرت اقناع عقلی شعر سعدی در پس حادثه‌ها. البته باید تأسف بخوریم که شعر سعدی خیلی در مدارس، دستگاه‌ها و رسانه‌ها مطرح نیست و این نشان می‌دهد که جامعه ما، جامعه شادابی نیست.

سید نجمی حسن زیدی: سعدی شاعری مبتکر و صاحب سبک است

اگر در تاریخ ادبیات فارسی بخواهیم استادانی را انتخاب کنیم که صاحب سبک و ابتکارند، بدون تردید یکی از آنان سعدی شیرازی است. او در اقسام مختلف شعر طبع‌آزمایی کرده و در هر یک داد سخن داده‌است.

نقطه قابل‌توجه در قصاید ساده و روان سعدی آن است که هرگز طول و تفصیل و مضمون‌نگاری متقدمین خود را ندارد و در مدیحه‌ها هم پادشاهان و امیران زمان را به عدل و نیکوکاری می‌خواند و حتی توجه آنان را به سپری شدن روزگار و گذرا بودن جاه و جلال و دگرگونی احوال جلب می‌کند. این اندرز دلیرانه تا آن زمان در ادبیات ایران سابقه نداشته‌است. برجستگی دیگر شعر سعدی، توجه به غزل‌سرایی است. پیش از او شاعران نامی غزل‌هایی داشتند اما شعر رسمی، قصیده بود و غزل، مقامی فرعی داشت. سعدی غزل را که بیشتر تابع احساسات است، بر قصیده ترجیح داد و آن را ترویج کرد.

سعدی غزل را به نقطه کمال رسانده‌است. نثر روان و شیرین سعدی هم قبل از خودش سابقه نداشت. او در گلستان، وزن و تناسب را در نثر فارسی به اوج رساند. او همه اندوخته‌های خود را در راستای اصلاح مردم به‌کار برد.

سعدی همواره اندرز می‌دهد و در عین حال، شیرین‌بیان نیز هست.

غالیه قنبربکوا: محبوبیت سعدی شیرازی

سعدی از خوش‌زبان‌ترین شاعران فارسی‌گوی است که محبوبیت زیادی دارد. سعدی در دوران سخت حمل مغول به ایران زندگی کرد، مولانا هم همین‌طور. هر دو تلاش کردند تا با قدرت زبان، با شرایط موجود مقابله کنند. در آن زمان مردم مأیوس بودند و فکر می‌کردند دیگر زندگی خوب و خوشی نخواهند داشت ولی می‌بینیم که سعدی و مولانا به ما می‌آموزند که هرگز نباید امیدمان را از دست بدهیم.

زشتی و پلیدی همه جای دنیا وجود دارد. اما قدرت زبان می‌تواند با این پلیدی‌ها مبارزه کند. سعدی به ما این را می‌آموزد و می‌گوید همه ما اعضای یک بدن هستیم ولی در جامعه امروز می‌بینیم که خودمان، دست خودمان را می‌بریم و احساس درد نمی‌کنیم؛ یعنی انسانیت تا این حد از دست رفته‌است. در چنین شرایطی خواندن شعر سعدی و رساندن پیامش به همه بسیار مهم است.

عابد شکورزاده: هر روز، روز سعدی است

در جهان معنوی ما هر روز، روز سعدی است. بارها گفته شده‌است که سعدی در منطقه فرارود از جایگاه بالایی برخوردار است. تغییر جو سیاسی بخارا در آغاز قرن بیستم و تسلط شوروی بولشویک بر این منطقه باعث شد توجه نسل ما به امثال سعدی کمتر باشد.

در طول هفتاد سال تسلط شوروی، مردم تاجیکستان هیچ‌گاه نسخه کامل گلستان را ندیدند. بوستان شیخ اجل هم در آغاز دهه ۱۹۹۰ میلادی به شکل کامل‌تری چاپ شد. در یک ابتکار بی‌سابقه، دانشنامه ملی تاجیکستان، سه جلد کتاب از سعدی منتشر کرد. سال گذشته کتاب گلستان مصور سعدی را به دو خط فارسی و کریلی منتشر کردیم تا نسل جدید تاجیکستان با این کتاب آشنا شوند. همچنین متن کامل و شرح گلستان و بوستان را هم به هر دو زبان منتشر کرده‌ایم.

کد خبر 5472399 محمد آسیابانی

منبع: مهر

کلیدواژه: سعدی یادروز سعدی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی شوروی حسن بلخاری غلامعلی حدادعادل معرفی کتاب کتاب و کتابخوانی سی وسومین نمایشگاه کتاب تهران اسباب بازی ایرانی بنیاد ملی بازی های رایانه ای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بازی های رایانه ای انتشارات سروش انتشارات سوره مهر نمایشگاه کتاب تهران ماه رمضان 1401 فرهنگسرای رسانه انقلاب اسلامی ایران فلسطین گلستان و بوستان فارسی زبانان تاریخ ادبیات ادبیات فارسی ادبیات ایران سعدی شیرازی اندازه گیری تصور می کنم ادب فارسی ایران زمین شهاب الدین زبان فارسی فارسی زبان فوق العاده زبان و ادب آثار سعدی شعر سعدی روز سعدی شیخ اجل

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.mehrnews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «مهر» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۸۴۲۶۷۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

عاشق شعر عالمگیر ایران هستم/ بهترین سوغاتی از نمایشگاه کتاب تهران

طالب آذرخش گفت: عاشق شعر عالمگیر ایران هستم و همچنین ادبیات معاصر فارسی را نیز دوست دارم. من از نمایشگاه کتاب تهران بازدید کرده و کتاب‌های شعر شاعران معاصر ایرانی را برای دوستانم سوغاتی بردم.

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، طالب آذرخش شاعر ملی تاجیکستان (با تخلص آذرخش) و سردبیر نشریه «پیام سغد» است. تاکنون به قلم او کتاب‌های بسیاری به خط سیریلیک در تاجیکستان منتشر شده است. اثری هم به نام «دیوان عشق» به خط فارسی و سیریلیک دارد که گلچینی از آن توسط انتشارات خردگان در تهران با عنوان «چشم، جانم، چشم...» منتشر شده است.

او بسیار تاکید دارد که آثارش به خط سیریلیک و فارسی منتشر شوند تا کسانی که در تاجیکستان با خط فارسی آشنایی ندارند با آن آشنا شوند و فرصتی برای مقایسه پیدا کنند. همچنین برخی اشعارش نیز در چند نشریه در تهران منتشر شده است. در چندین کنگره و همایش در تهران، تبریز، اصفهان و شیراز شرکت کرده و به قول خودش این «شهر‌های عزیز» را دوست داشته است.

طالب آذرخش سابقه حضور در محافل ادبی بسیاری در ایران را دارد و کتاب شعر را بهترین سوغات از ایران می‌داند. آذرخش درباره سابقه حضورش در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت: خوشبختانه تجربه حضور در نمایشگاه کتاب تهران را دارم که برایم بسیار جالب بود. همچنین در چندین محفل فرهنگی از جمله محفل جشنواره فضولی نیز شرکت داشته‌ام.

وی افزود: نمایشگاه کتاب تهران یک بازار بزرگ کتاب است. یکباری که حضور داشتم از صبح تا عصر نتوانستیم حتی نصف نمایشگاه را هم ببینیم. من از حضور در این نمایشگاه که به عنوان یک فروشگاه بزرگ کتاب به نظر می‌رسد بسیار شاد و مسرور شدم. کتاب‌های جالبی در این نمایشگاه دیدم.

آذرخش ادامه داد: در نمایشگاه کتاب تهران، کتاب‌های ادبیات کلاسیک را که سال‌ها آرزوی دست‌یابی و مطالعه‌شان را داشتم پیدا کردم. با ناشران گوناگونی که آثار شعرای بزرگ مثل حافظ، سعدی، فردوسی و ... را منتشر کرده‌اند، گفتگو کردم. وقتی هم که به تاجیکستان بازگشتم کتاب‌های جیبی این شاعران را به عنوان سوغات برای دوستانم آوردم.

این شاعر فارسی‌سرا در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این نکته که به ادبیات معاصر ایران بسیار علاقه‌مند است، گفت: نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، محل آشنایی من با آثار معاصر ادبیات ایران بود. من عاشق شعر و خصوصا شعر عالمگیر ایران هستم. با شعر معاصر ایران هم آشنایی دارم. آثار شاعرانی همچون شهریار، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد، نادر نادرپور، هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه)، شاملو و ... در تاجیکستان شناخته شده است. از اینکه در نمایشگاه کتاب تهران بدون واسطه و به راحتی به این کتاب‌ها دسترسی داشتم موجب خشنودی‌ام بود.

آذرخش همچنین با اشاره به این نکته که گویش تاجیکستانی‌ها و ایرانی‌ها باهم تفاوتی ندارد، ادامه داد: ما یک زبان داریم. شعر معاصر ایران و شعر معاصر تاجیکستان یک زبان دارد که همان زبان رودکی، خیام و حکیم فردوسی است. ما همان چیزی را که شما می‌خوانید، می‌خوانیم. البته در حوزه شعر معاصر ایران شعر‌هایی هم هست که به لهجه تهرانی یا شیوه‌های متفاوت است. اما همه این‌ها به زبان فردوسی و حافظ است. ما امروز شعری که در شاهنامه می‌خوانیم در شعر معاصر تاجیک هم می‌بینیم.

وی اضافه کرد: وقتی از ادبیات ایران حرف می‌زنیم، تفاوتی بین ایران و تاجیکستان نمی‌بینیم. فقط یک ادبیات فارسی در میان است. حتی ادبیات معاصر ایران هم در تاجیکستان شناخته شده است. بسیاری از آثار رمان‌نویسان معاصر در تاجیکستان منتشر شده است. اما در تاجیکستان شاعران ایرانی بیشتر مورد اقبال عموم قرار گرفته‌اند. من در اخبار دیده بودم که یکی از کتاب‌های فاضل نظری در یک فروشگاه در تهران، فروش چند هزار جلدی داشته است. این کتاب در تاجیکستان هم به زبان سیریلیک برگردانده شده است و غزل‌های او علاقمندان خاص خودش را دارد. من سردبیر مجله «پیام سغد» در تاجیکستان هستم. ما در هر شماره از مجله شعری از هم‌زبانان ایرانی یا افغانستانی را چاپ می‌کنیم. من تاکید می‌کنم که شعر هم‌زبان خود را منتشر می‌کنیم نه شعر ادبیات ایران یا افغانستان را.

آذرخش در بخش دیگری از این گفتگو به نقش نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در بهبود دیپلماسی فرهنگی میان دو کشور ایران و تاجیکستان اشاره کرد و ادامه داد: خیلی خوب می‌شد اگر نمایشگاهی مانند نمایشگاه کتاب تهران در کشور‌های فارسی‌زبان یعنی افغانستان و تاجیکستان هم می‌داشتیم. چون در افغانستان و تاجیکستان نمایشگاه‌های صنعتی و اقتصادی مشترک و غیرمشترک بسیاری برگزار می‌شود، اما نمایشگاه کتاب نداریم. نکته دیگر این است که خیلی خوب می‌شد اگر در نمایشگاه کتاب تهران مکان معینی وجود داشت تا خوانندگان با ادیبان، نویسندگان و ناشران گفتگو و دیدار داشته باشند. من خیلی علاقه‌مندم که آثار شاعران تاجیکستانی در نمایشگاه کتاب تهران معرفی شود و در معرض دید و خرید عموم قرار گیرد. ما می‌توانیم کتاب‌هایی منتشر کنیم که یک طرف آن خط فارسی و طرف دیگر آن خط سیریلیک باشد. این موضوع به آموزش زبان فارسی کمک خواهد کرد، چون تاجیکستانی‌ها حتما باید خط فارسی را یاد بگیرند. آشنایی با خط فارسی باعث می‌شود که از گذشته خود آگاه شوند و آینده خود را ببینند. البته اگر خوانندگان ایرانی هم با خط سیریلیک آشنا شوند خیلی خوب می‌شود.

وی در پایان در پاسخ به این سوال که «چرا با وجود پیوند‌های فرهنگی و زبان مشترک میان ایران و تاجیکستان، ارتباطات فرهنگی محدودی میان دو کشور وجود دارد؟» گفت: فکر می‌کنم سرحدات و مرز‌های جغرافیایی دلیل این موضوع باشد. اخیرا قابلیتی ایجاد شد و در فضای مجازی صفحاتی پدید آمد که خوانندگان، ادیبان و شاعران ایرانی و تاجیکی با یکدیگر در تعامل باشند و مثلا یک شاعر تاجیکستانی بتواند با خواننده ایرانی طرف گفتگو قرار گیرد. چون تاجیکستانی‌ها هم به زبان فارسی سخن می‌گویند. فقط لازم است که با زبان فارسی آشنایی داشته باشند تا بتوانند از آثار شاعران ایرانی استفاده کنند. اگر رفت‌وآمد این محافل ادبی بیشتر شود شاهد نتایج بهتری هم خواهیم بود. همچنین ارسال کتاب‌های تاجیکستانی به ایران و بالعکس می‌تواند عامل مهمی برای تقویت این پیوند‌ها باشد.

سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت (۱۴۰۳) در محل مصلی امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.